«پول» به‌عنوان وسیله‌ای برای پرداخت در جوامع و کشورهای مختلف، از گذشته تا امروز اشکال گوناگونی داشته است. از نمک، صدف و غلات بگیرید، تا سکه‌های فلزی، طلا و نقره و اسکناس‌های کاغذی. این اواخر، سروکله شکل جدید و مدرن‌تری از پول به‌نام ارز دیجیتال هم پیدا شده و سوالات زیادی را برای فعالان بازارهای مالی به وجود آورده است؛ مثلاً اینکه: ارز دیجیتال چه فرقی با پول فیات دارد؟
در این مقاله، قرار است علاوه‌بر بررسی تفاوت ارز دیجیتال با پول فیات به زبان ساده به شما بگوییم که هرکدام چه مزایا و معایبی دارند. خب، پس اگر موافقید اول با چیستی پول فیات شروع می‌کنیم.
فهرست مطالب
پول فیات چیست؟
پول فیات، همان پول فیزیکی است که به‌صورت سکه و اسکناس در دسترس مردم قرار دارد و هیچ پشتوانه‌ای هم ندارد؛ مثلاً ریال، دلار، یورو و سایر ارزها. البته توجه داشته باشید که بی‌پشتوانه بودن پول فیات، به‌هیچ‌عنوان به معنی بی‌ارزش بودن آن نیست! ازآنجایی که این پول توسط دولت‌ها صادر میشود پس پشتوانه‌اش همان دولت صادرکننده است، نه یک کالای فیزیکی مثل طلا و نقره.
پس پول فیات به خودی خود ارزشی ندارد، مثلاً یک اسکناس ۱۰۰ هزار تومانی ذاتاً یک تکه کاغذ است و ارزش چندانی ندارد؛ این رابطه بین عرضه و تقاضای پول و همچنین میزان ثبات دولت صادرکننده است که به پول فیات ارزش و اعتبار می‌دهد.
قبل از به وجود آمدن ارز فیات، دولت‌ها، با توجه به مقدار کالاهای ارزشمندی مثل طلا یا نقره که در بانک مرکزی یا خزانه ذخیره داشتند، می‌توانستند پول کاغذی یا سکه چاپ و ضرب کنند. این پول می‌توانست با مقدار مشخصی از آن کالا بازخرید شود؛ به همین دلیل گفته می‌شد پشتوانه پول، طلا یا نقره است.
اگر بخواهیم به زبان ساده‌تر بگوییم، پول فیات یا همین اسکناس‌های کاغذی رایج، به این دلیل ارزش دارند که به‌عنوان پول قانونی و رسمی یک کشور اعلام شدهاند.
در مجموع بهتر است بدانید که چاپ پول فیات، هم می‌تواند کمک‌کننده باشد هم خطرناک! علتش را در ادامه و در بخش مزایا و معایب این نوع پول می‌گوییم.
مزایای پول فیات
یکی از مهم‌ترین مزایای پول فیات، کنترل بیشتر دولت‌ها روی اقتصاد و چاپ پول است. ازآنجایی که پول فیات مثل طلا کمیاب نیست و مقدار ثابتی ندارد، بانک‌های مرکزی قدرت کنترل بیشتری روی عرضه، نقدینگی، نرخ بهره و سایر متغیرهای اقتصادی دارند. مزیت دیگر پول‌های فیات این است که چون تولید و چاپ آن‌ها به یک کالای فیزیکی وابسته نیست، تولید و چاپ آن به‌صرفه‌تر از ارزهای باپشتوانه است.
پس به‌طور خلاصه، از مزایای پول فیات می‌‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:
- کنترل بیشتر روی اقتصاد و چاپ پول
- تولید و چاپ به‌صرفه‌تر
معایب پول فیات
به‌طور کلی پول فیات برای این به وجود آمد که دست دولت‌ها را در برابر رکودهای اقتصادی باز بگذارد؛ اما پس از مدتی بانک‌ها متوجه شدند که عرضه پول بی‌پشتوانه، راه‌حل خوبی برای جلوگیری یا بیرون آمدن از رکود نیست. یکی از مهم‌ترین خطرات پول فیات این است که چون پشتوانه فیزیکی ندارد، دولت‌ها می‌توانند مقدار زیادی از آن را چاپ کنند. خب وقتی بدون پشتوانه درست‌وحسابی، پول چاپ شود و به بازار تزریق شود (در حالی که میزان تقاضا برای آن کمتر از پول چاپ‌شده است) نتیجه‌اش میشود افزایش تورم و بی‌ارزش شدن پول!
برای نمونه، در اوایل سال ۲۰۰۰ بانک مرکزی کشور زیمبابوه، برای بیرون آمدن از مشکلات جدی اقتصادی خود با سرعت سرسام‌آوری شروع به چاپ پول کرد. چاپ بی‌رویه پول بی‌پشتوانه در زیمبابوه، کار را به جایی رساند که ۹۹.۹ درصد از ارزش خود را از دست داد، قیمت کالاها و اقلام اساسی به‌شدت بالا رفت و مردم مجبور شدند برای تهیه این اقلام، با کیسه‌های پر از پول به خرید بروند!
سناریوی آشناتر همان ریال خودمان است. در حالی که ارزی که پشتش به ذخیره‌های طلا گرم باشد، به‌دلیل عرضه محدود طلا، عموماً پایدارتر از پول فیات است. نامحدود بودن عرضه پول فیات، یک ایراد دیگر هم دارد؛ اینکه بیشتر از سایر ارزها، مستعد ایجاد حباب است.
همانطور که گفتیم، ازآنجایی که پول فیات ارزش ذاتی ندارد و این رابطه عرضه و تقاضا است که اعتبار آن را تعیین می‌کند، اگر مردم اعتمادشان را نسبت به پول یک کشور از دست بدهند، ارزش آن به‌شدت سقوط می‌کند. این را مقایسه کنید با پول‌های با پشتوانه‌ای مثل طلا.
نکته: طلا ارزش ذاتی دارد، چون همیشه در صنایع مختلفی مثل ساخت زیورآلات، وسایل الکترونیکی و… به اندازه کافی تقاضا دارد.
خب، تا اینجا ما فهمیدیم که پول فیات چیست و چاپ و عرضه آن چه فواید و زیان‌هایی دارد. حالا نوبت می‌رسد به ارز دیجیتال.
ارز دیجیتال چیست؟
ارز دیجیتال یا کریپتوکارنسی یک نوع ارز یا پول مجازی است که با استفاده فناوری بلاک‌چین و در شبکه‌های غیرمتمرکز مبادله می‌شوند. خریدوفروش با این پول‌های مجازی، از طریق کیف پول‌های الکترونیکی خاصی انجام میشود. درست است که پول‌های دیجیتال هیچ نمود خارجی و فیزیکی ندارند، ولی امکان تقلب در ارزهای دیجیتال تقریباً وجود ندارد؛ چون تمام این ارزها توسط سیستم خاصی رمزنگاری شدهاند و امنیت بالایی دارند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ارزهای دیجیتال، ساختار غیرمتمرکز آن‌هاست؛ یعنی توسط هیچ مرجع و نهاد دولتی ساخته و توزیع نمی‌شوند و تقریباً از دخالت و کنترل دولت یا بانک‌ها در امان هستند. ما در مقاله ارز دیجیتال چیست مفصل درباره رمزارزها و انواع آن‌ها صحبت کرده‌ایم که پیشنهاد می‌کنیم برای تکمیل بحث، حتماً آن را مطالعه کنید. حالا برویم سراغ مزایا و معایب خرید ارز دیجیتال.
مزایا و معایب ارز دیجیتال
ارزهای دیجیتال هم خوبی دارند، هم بدی! بهتر است اول با خوبی‌ها و مزیت‌های آن شروع کنیم. اولین مزیت مبادلات با ارزهای دیجیتال، این است که دست واسطه‌هایی مثل دولت و بانک‌ها را قطع می‌کند و به این ترتیب انتقال مستقیم و آسان وجوه به‌صورت فردبه‌فرد ممکن میشود.
ازآنجایی که واسطه‌ها از تراکنش‌های ارز دیجیتال حذف می‌شوند، مبادلات و فرایند‌های مالی با سرعت و کیفیت بهتری انجام میشود. مثلاً تصور کنید بتوانید بدون ضامن و وثیقه در کمتر از چند دقیقه وام بگیرید! این را مقایسه کنید با پروسه طولانی و عذاب‌آور تقاضای وام در بانک‌های سنتی.
مزیت بعدی، رشد قابل‌توجه بازار ارزهای دیجیتال است. به نسبت پول‌های فیزیکی، بازار ارزهای دیجیتال رشد فوق‌العاده‌ای را در چند سال اخیر تجربه کرده است، پس شما با سرمایه‌گذاری در این مارکت می‌توانید سود کلانی به جیب بزنید. طبق آخرین آمارها، ارزش بازار ارزهای دیجیتال به بیش از ۲ تریلیون دلار رسیده و هر بیت کوین چیزی حدود 565 میلیارد دلار ارزش دارد!
با اینکه ارزهای دیجیتال زیرساخت‌های مالی دنیا را دگرگون کرده‌اند و باعث شدند خیلی از نقل‌وانتقالات و تراکنش‌های مالی سریع‌تر و کارآمدتر شود، ولی خب یک‌سری ایرادات هم دارند. مثلاً همین غیرمتمرکز و ناشناس بودن تاریخچه تراکنش‌ها، بستر مناسبی را برای کارهای غیرقانونی مثل پولشویی، خریدوفروش مواد مخدر و… فراهم کرده است.
با وجود اینکه هرکسی می‌تواند با یک گوشی یا رایانه و یک اینترنت قوی ارز دیجیتال استخراج کند ولی باید توجه داشته باشید که استخراج و تولید آن‌ها هم بسیار گران است و هم به انرژی خیلی زیادی نیاز دارد. این انرژی گاهی اوقات می‌تواند به اندازه انرژی مصرفی کل یک کشور باشد! در ضمن علاوه‌بر هزینه بالای انرژی، نتیجه استخراج ارز هم قابل‌پیش‌بینی نیست. شاید برایتان جالب باشد که بدانید ارز دیجیتال هم از نوسانات بازار مصون نیست، بالاخره هر صعودی، یک سقوطی هم به‌دنبال دارد و تجربه نشان داده که نوسانات بازار ارزهای دیجیتال، به‌خصوص آن‌هایی که در بازارهای عمومی معامله می‌شوند، ضررهای جبران‌ناپذیری را به افراد وارد کرده است. مزایا و معایب ارز دیجیتال را قبلاً در مقاله دیگری کامل توضیح دادیم، توصیه می‌کنیم حتماً نگاهی به آن بیندازید.
خب این هم از ارزهای دیجیتال و مزایا و معایب آن‌ها، در بخش بعدی یک مقایسه همه‌جانبه درباره تفاوت ارز دیجیتال با پول فیات داریم.
شباهت و تفاوت ارز دیجیتال با پول فیات
اگر بخواهیم از شباهت‌‌های ارز دیجیتال و پول فیات بگوییم، میشود اینطور گفت هر دو وسیله‌ای برای پرداخت و ذخیره ارزش و دارایی هستند. شباهت بعدی این است که پشتوانه هر دو به اعتماد گسترده مصرف‌کننده و میزان تقاضا و عرضه وابسته است.
و اما تفاوت ارز دیجیتال با پول فیات چیست؟
اولین تفاوت ارز دیجیتال با پول فیات این است که پول فیات توسط بانک‌های مرکزی و دولت‌ها صادر و کنترل میشود، در حالی که ارزهای دیجیتال عموماً از طریق فرایندی به نام ماینینگ تولید و توزیع میشود و غیرمتمرکز است؛ یعنی توسط یک مرجع متمرکز مثل دولت یا بانک‌ها کنترل و رصد نمی‌شود.
تفاوت دیگر این است که پول فیات در معرض تورم است و بانک‌های مرکزی می‌توانند هر زمان که اراده کنند پول بیشتری چاپ کنند. در حالی که اغلب ارزهای دیجیتال مقدار عرضه ثابتی دارند، مثلاً بیت‌کوین دارای عرضه ثابت 21.000.000 واحد است که این موضوع باعث میشود حتی از طلا هم کمیاب‌تر باشد!
تفاوت بعدی در میزان نوسانات این دو نوع پول است؛ ثبات قیمت پول فیات خیلی بیشتر از ارزهای دیجیتال است. ارزهای دیجیتال ممکن است در طول یک روز نوسانات شدیدی را تجربه کنند، در حالی که پول‌های فیات کمتر دچار چنین نوساناتی می‌شوند.
در جدول زیر، تفاوت ارز دیجیتال با پول فیات را به‌طور خلاصه آورده‌ایم:
| ارز دیجیتال | پول فیات |
| دیجیتال | فیزیکی |
| محدودیت عرضه دارد | محدودیت عرضه ندارد |
| نوسان قیمت زیاد | نوسان قیمت کم |
| غیر قابل ردیابی | قابل ردیابی |
| احتمال جعل و هک و سرقت کم | احتمال جعل و سرقت زیاد |
| قابلیت حمل آسان | قابلیت حمل دشوار |
بالاخره پول فیات یا ارز دیجیتال؟ کدام بهتر است؟
با همه این مزایا و معایبی که تا اینجا درباره ارزهای دیجیتال و پول‌های فیات گفتیم، باید بپذیریم که ارزهای دیجیتال با وجود آینده درخشانی که برایشان پیش‌بینی میشود، زمانی را نیاز دارند تا همه دولت‌ها آن را بپذیرند ولی پول فیات همچنان در سیستم مالی کشورها رایج‌تر است.
اما خب بعید هم نیست که در سال‌های آینده، ارزهای دیجیتال و پول‌های مجازی، جای پول‌های فیزیکی و قابل‌لمس مثل دلار را پر کنند. در پایان، برای جمع‌بندی مطلب تفاوت ارز دیجیتال با پول فیات از شما می‌خواهیم که اگر سوال یا پیشنهادی درباره این مقاله دارید، از بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
