بلاک‌چین به عنوان یک فناوری دفترکل توزیع‌شده می‌تواند در قالب‌های مختلفی پیاده‌سازی شود که رایج‌ترین آنها شامل بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی است. در این مقاله، تفاوت‌های بین این دو نوع بلاک‌چین را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کنیم.
تعریف بلاک‌چین عمومی و خصوصی
در ابتدا به تعریف کلی و بررسی کلیات بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی می‌پردازیم؛
بلاک‌چین عمومی
بلاک‌چین‌های عمومی (Public Blockchains) سیستم‌هایی هستند که برای همه افراد به صورت کاملاً باز و قابل دسترسی هستند. در این نوع بلاک‌چین، هر کسی می‌تواند به شبکه متصل شده، به تراکنش‌ها دسترسی داشته باشد، تراکنش‌ها را ایجاد کند.
در بعضی از موارد با استفاده از تجهیزات هم می‌توان در فرآیند تایید تراکنش‌ها یا ماینینگ شرکت کرد. به عنوان مثال، بلاک‌چین بیت‌کوین و اتریوم از نوع عمومی هستند. این نوع بلاک‌چین‌ها غیرمتمرکز بوده و تمام شرکت‌کنندگان در شبکه به طور مستقل نقش نظارت و تایید داده‌ها را دارند.
بلاک‌چین خصوصی
در مقابل، بلاک‌چین‌های خصوصی (Private Blockchains) تنها به افراد یا نهادهای خاصی اجازه‌ی دسترسی و فعالیت در شبکه را می‌دهند. دسترسی به بلاک‌چین خصوصی معمولاً توسط یک نهاد یا سازمان کنترل و مدیریت می‌شود.
اعضای شبکه بلاک‌چین خصوصی محدود به افرادی هستند که توسط نهاد مرکزی تایید شده‌اند و این سازمان یا نهاد مرکزی می‌تواند قوانین و سطح دسترسی کاربران را مشخص کند. از این رو، بلاک‌چین‌های خصوصی بیشتر در کسب‌وکارها و سازمان‌هایی که نیاز به مدیریت داده‌ها به صورت داخلی دارند مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مقایسه دسترسی و مشارکت
در ادامه به مقایسه میزان دسترسی و مشارکت بین بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی می‌پردازیم؛
دسترسی عمومی و مشارکت باز در بلاک‌چین عمومی
در بلاک‌چین‌های عمومی، هیچ محدودیتی برای مشارکت در شبکه وجود ندارد و هر کسی با دسترسی به اینترنت می‌تواند به شبکه متصل شود و از داده‌ها استفاده کند. این ویژگی باعث شده که بلاک‌چین‌های عمومی به عنوان پلتفرم‌های غیرمتمرکز و شفاف قابل استفاده باشد.
این ویژگی خاص در تبادلات ارزهای دیجیتال و قراردادهای هوشمند به‌کار برده می‌شود. مشارکت باز در این شبکه‌ها به توزیع قدرت و غیرمتمرکز بودن کمک کرده و از ایجاد تمرکزگرایی جلوگیری می‌کند. در بلاک چین ارز دیجیتال از این ویژگی خاص استفاده شده است.
دسترسی محدود و مشارکت بسته در بلاک‌چین خصوصی
بلاک‌چین‌های خصوصی برای کنترل بهتر و امنیت بیشتر، دسترسی محدودی را اعمال می‌کنند. تنها افراد یا نهادهایی که توسط نهاد مرکزی مجوز دریافت کرده‌اند می‌توانند به داده‌ها و امکانات شبکه دسترسی داشته باشند.
همانطور که در بالاتر هم گفتیم این نوع بلاک‌چین معمولاً برای سازمان‌ها و شرکت‌ها مناسب است که می‌خواهند اطلاعات و داده‌های خود را با افرادی خاص و در چارچوب امنیتی کنترل‌شده‌ای به اشتراک بگذارند.
امنیت و اجماع در بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی
امنیت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های بلاک‌چین به‌حساب می‌آید. در ادامه به این موضوع می‌پردازیم که امنیت در بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی چه تفاوتی دارد.
امنیت و اجماع در بلاک‌چین عمومی
در بلاک‌چین‌های عمومی، امنیت از طریق الگوریتم‌های اجماع غیرمتمرکز مانند اثبات کار (PoW) یا اثبات سهام (PoS) تامین می‌شود. در این شبکه‌ها، تایید تراکنش‌ها توسط تعداد زیادی از نودها انجام می‌شود که به این شبکه‌ها قابلیت اطمینان بالایی می‌بخشد.
برای تغییر در داده‌های بلاک‌چین عمومی، باید حداقل ۵۱ درصد از توان محاسباتی شبکه را در اختیار داشت. باید بگوییم که انجام چنین کاری بسیار سخت بوده و هزینه‌های بسیار زیادی را به‌دنبال خواهد داشت. ازاین‌رو امکان دستکاری در بلاک‌چین عمومی به حداقل می‌رسد.
امنیت و اجماع در بلاک‌چین خصوصی
در بلاک‌چین‌های خصوصی، چون دسترسی به شبکه محدود و کنترل‌شده است، نیاز به الگوریتم‌های اجماع پیچیده وجود ندارد. در بیشتر موارد، از الگوریتم‌های اجماعی مانند اثبات اعتبار (Proof of Authority – PoA) استفاده می‌شود.
در این الگوریتم‌ها تنها نودهای مشخص و تاییدشده اجازه تایید تراکنش‌ها را دارند. این مسئله باعث می‌شود سرعت و کارایی شبکه افزایش یابد؛ اما در عین حال ممکن است سطح امنیت و مقاومت در برابر دستکاری به اندازه بلاک‌چین‌های عمومی نباشد.
مقیاس‌پذیری و کارایی در بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی
موضوع دیگری که در مقایسه بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی باید به آن اشاره کنیم، مقیاس‌پذیری این دو مورد است که در این قسمت به این موضوع اشاره می‌کنیم.
مقیاس‌پذیری در بلاک‌چین عمومی
بلاک‌چین‌های عمومی اغلب با مشکل مقیاس‌پذیری مواجه هستند؛ زیرا تعداد زیاد نودها و حجم بالای تراکنش‌ها سرعت تایید را کاهش می‌دهد. به عنوان مثال، بلاک‌چین بیت‌کوین به دلیل محدودیت‌های خاص خود، تنها قادر است به تعداد محدودی از تراکنش‌ها در هر ثانیه رسیدگی کند.
با این حال، بلاک‌چین‌های عمومی در حال توسعه و استفاده از راه‌حل‌هایی مانند شبکه‌های لایه دوم (Layer 2) هستند تا مشکل مقیاس‌پذیری خود را بهبود بخشند. البته این موضوع خللی در عملکرد کلی این بلاک‌چین ایجاد نمی‌کند.
مقیاس‌پذیری در بلاک‌چین خصوصی
بلاک‌چین‌های خصوصی از آنجا که کنترل‌شده و محدودتر هستند، معمولاً مشکل مقیاس‌پذیری کمتری دارند و می‌توانند با سرعت بیشتری به تراکنش‌ها رسیدگی کنند. محدودیت در تعداد نودها و دسترسی‌های تعیین‌شده باعث می‌شود که تایید تراکنش‌ها با سرعت بالاتری انجام شود.
به همین دلیل، بلاک‌چین‌های خصوصی بیشتر در سازمان‌ها و کسب‌وکارهایی که به کارایی و سرعت بالا نیاز دارند مورد توجه قرار می‌گیرند. این سرعت بالا هم به‌دلیل کاربران محدود این بلاک‌چین است.
شفافیت و حریم خصوصی در بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی
یکی از مهم‌ترین ویژپی‌های بلاک‌چین، شفافیت و حریم خصوصی است. در ادامه به این موضوع می‌پردازیم که شفافیت در بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی چه تفاوتی دارد.
شفافیت در بلاک‌چین عمومی
شفافیت یکی از ویژگی‌های کلیدی بلاک‌چین عمومی است؛ زیرا تمامی تراکنش‌ها برای عموم کاربران قابل مشاهده و بررسی است. این ویژگی باعث می‌شود بلاک‌چین‌های عمومی بسیار شفاف باشند و کاربران از صحت و سلامت تراکنش‌ها اطمینان بیشتری داشته باشند.
در حالی که شفافیت برای بلاک‌چین عمومی اهمیت بسیار زیادی داشته و در بسیاری از موارد مفید است، اما در برخی صنایع و کسب‌وکارها که حریم خصوصی اهمیت بیشتری دارد، ممکن است محدودیت‌هایی را ایجاد کند.
حریم خصوصی در بلاک‌چین خصوصی
بلاک‌چین‌های خصوصی به دلیل محدودیت‌های دسترسی، کنترل بهتری بر حریم خصوصی کاربران دارند و تنها افراد مجاز قادر به مشاهده داده‌ها و اطلاعات هستند. به همین دلیل، این نوع بلاک‌چین برای سازمان‌ها و کسب‌وکارهایی که نیاز به حفاظت از داده‌های محرمانه دارند بسیار مناسب است.
همچنین، امکان تعریف سطوح دسترسی مختلف برای کاربران وجود دارد تا هر کسی تنها به بخش‌هایی که مجاز است دسترسی داشته باشد. به‌همین‌دلیل استفاده از بلاک‌چین خصوصی برای همه مناسب نخواهد بود.
کاربری و حوزه‌های استفاده بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی
از بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی در چه مواردی می‌توان استفاده کرد؟ موضوعی که در این بخش به آن اشاره خواهیم کرد.
موارد استفاده از بلاک‌چین عمومی
بلاک‌چین‌های عمومی به دلیل شفافیت، امنیت و غیرمتمرکز بودن خود، در حوزه‌های زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- ارزهای دیجیتال:
بلاک‌چین‌های عمومی همچون بیت‌کوین و اتریوم، به عنوان زیرساخت اصلی ارزهای دیجیتال عمل می‌کنند و به کاربران اجازه می‌دهند به صورت مستقیم و بدون واسطه ارزها را منتقل کنند.
- قراردادهای هوشمند:
اتریوم با استفاده از قراردادهای هوشمند به کاربران اجازه می‌دهد تا تراکنش‌های پیچیده‌تری را بدون نیاز به نهاد مرکزی انجام دهند.
- پلتفرم‌های مالی غیرمتمرکز (DeFi) :
بلاک‌چین عمومی به کاربران امکان استفاده از خدمات مالی مانند وام‌دهی، سپرده‌گذاری و معامله‌گری بدون نیاز به بانک یا مؤسسه مالی را می‌دهد.
موارد استفاده از بلاک‌چین خصوصی
بلاک‌چین‌های خصوصی به دلیل کارایی و امنیت بالا، معمولاً در سازمان‌ها و صنایع خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. موارد استفاده شامل:
- مدیریت زنجیره تأمین:
شرکت‌ها با استفاده از بلاک‌چین خصوصی می‌توانند مراحل مختلف زنجیره تأمین را به صورت دقیق ردیابی کنند.
- مدیریت داده‌ها و اسناد:
شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از بلاک‌چین خصوصی داده‌ها و اسناد خود را به صورت امن و شفاف نگهداری و مدیریت کنند.
- سازمان‌ها و بانک‌ها:
بانک‌ها و مؤسسات مالی برای انتقال داده‌ها، ثبت قراردادها و بررسی تراکنش‌ها از بلاک‌چین‌های خصوصی استفاده می‌کنند.
هزینه‌ها و پیچیدگی‌های عملیاتی در بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی
در این قسمت به توضیح در مورد هزینه‌ها و پیچیدگی‌های این دو نوع بلاک‌چین اشاره خواهیم کرد.
هزینه‌ها و پیچیدگی‌های بلاک‌چین عمومی
بلاک‌چین‌های عمومی معمولاً به تجهیزات گران‌قیمت برای ماینینگ نیاز دارند که می‌تواند هزینه‌بر باشد. همچنین، برای پیوستن به شبکه عمومی، باید هزینه‌های کارمزد تراکنش‌ها و انرژی بالا را نیز در نظر گرفت.
هزینه‌ها و پیچیدگی‌های بلاک‌چین خصوصی
بلاک‌چین‌های خصوصی به دلیل تعداد کمتر نودها و سیستم‌های تایید محدود، هزینه کمتری دارند و پیاده‌سازی آنها برای سازمان‌ها آسان‌تر است. هرچند که نیاز به کنترل و مدیریت مستمر دارند تا از امنیت و کارایی آنها اطمینان حاصل شود.
نتیجه‌گیری
در نهایت، بلاک‌چین عمومی و بلاک‌چین خصوصی هر یک دارای ویژگی‌ها و مزایای خاص خود هستند که بسته به نوع استفاده و نیازهای کاربران متفاوت هستند. بلاک‌چین عمومی به دلیل شفافیت و غیرمتمرکز بودن بیشتر برای ارزهای دیجیتال و خدمات مالی غیرمتمرکز مناسب است، در حالی که بلاک‌چین خصوصی با کنترل بیشتر و حریم خصوصی بهتر، برای سازمان‌ها و شرکت‌های تجاری قابل استفاده است.
